Dosya Ve Dizin Yapısı

        i.  UNIX Dosya Sistemi, superblock, Inode tablosu

UNIX 'te tüm disk en az iki dosya sistemi olarak formatlanır. İstendiği taktirde diski ikiden fazla dosya sistemine bölme olanağı da bulunmaktadır. Dosya sisteminin başında bulunan ilk blok, dosya sistemi ile ilgili bilgileri tutar ve bu bloğa "super block" adı verilir. Super block, dosya sisteminin büyüklüğü, başlangıç ve bitiş adresleri, inode tablosu, boş blok tablosu, data bloklarının başlangıç adresi gibi bilgileri saklayan ve dosya sisteminin sınırlarını belirleyen bloktur. Bir diğer görevi de dosya sisteminin düzgün olarak kalmasını sağlamak, entegrasyonu herhangi bir nedenle bozulduğu zaman da bu bozukluğu giderecek yazılımları çalıştırmaktır. UNIX işletim sisteminde her şey bir dosya olarak bulunmaktadır. Dosyaların isimleri sadece biz insanların daha kolay anlamaları için tutulmaktadır. UNIX bizim kullandığımız dosya isimleri ile ilgilenmez ve dosyalara isimleri ile ulaşmaz. İsim yerine sistemde her yaratılan dosyaya, sadece ona ait bir numara verilir. Bu numaraya "inode" denmektedir. Dosyaya ait tüm işlemler bu inode numarası kullananılarak yapılır. Super block içinde bir bölüm inode tablosu olarak ayrılmıştır. Bu tabloda her dosyanın numarası, sahibinin, grubun isimleri, son erişim, değiştirilme tarihleri, link sayıları tutulmaktadır. Tutulan bir diğer önemli bilgi ise bu dosyanın kullanığı veri bloklarının adresleridir. Görüldüğü gibi inode tablosunda dosyanın adı yoktur. Dosya isimleri directory 'lerde tutulur. Directory 'de inode numarası ve ona karşılık gelen dosya adı tutulmaktadır. Siz bir dosyanın adını belirterek herhangi bir işlem yapmak istediğinizde sistem, directory 'den bu dosyanın adına karşılık gelen inode numarasını bulur ve bundan sonraki tüm işlemleri bu numarayı kullanarak yapar. UNIX işletim sisteminde bilgileri tutan normal dosyalardan başka bir de özel dosyalar bulunmaktadır. Bu dosyalar tüm sistem kaynaklarına ulaşan, daha açık bir ifade ile "device driver" 'lara bilgi yollayan ve oradan gelen bilgileri size aktaran dosyalardır. Bellek, disk, yazıcı gibi tüm sistem kaynakları bu tip dosyalar kullanılarak erişilmektedir.

      ii.   Directory yapısı

UNIX işletim sisteminin dosya hiyerarşisi ters dönmüş bir ağaç gibidir. Bu ağacın en üstte yer alan kısmına kök (root) adı verilir ve / işareti ile gösterilir. Bu ad sistem tarafından verilir ve daha sonra değiştirme olanağı yoktur. Onun dışında kullanıcılar kendi yarattıkları directory 'lere legal olmak şartı ile istedikleri isimleri verebilirler. Bir directory adının legal olabilmesi için , 14 harften kısa olması , içerinde özel karakterleri barındırmaması ve aynı daldan çıkan aynı adda başka bir directory'nin olmaması gerekmektedir. Bu directory yapısına ek olarak UNIX işletim sistemi bir dosyanın birden fazla kullanıcı tarafından kullanılmasını da çeşitli yöntemlerle sağlar.Bu yöntemlerin bir tanesi de link (bağ) lerdir. Link programı sayesinde bir dosya aslında sadece bir directory'nin içinde olmasına rağmen birden fazla directory'de bulunuyormuş gibi işlem görür.

SCO OpenServer 5.0’ın Yüklenmesi

        i.  Gerekli olan donanım özellikleri

SCO OpenServer 5.0’ın kurulabilmesi için gerekli olan donanım özelliklerinin başında 386, 486 ya da Pentium merkezi işlemcili, ISA, EISA, PCI ya da MCA yapılı bir bilgisayar gelir. Gerekli olan RAM miktarı 12 MB, disk üzerinde gerekli olan boş yer mitarı da 225 MB’dır.

Sistemin kurulabilmesi ve sorunsuz çalışabilmesi için desteklenen donanımlar (kontrol kartları, network kartları ve akla gelebilecek diğer donanım ürünleri) SCO Hardware Compatibility Handbook (SCO Donanım Uyumluluğu Elkitabı) içinde bulunmaktadır. Kurulum yapımadan önce donanımın desteklenip desteklenmediğini öğrenmek için bu kaynağa başvurulmalıdır.

      ii.   Kullanıcı sayısına göre gerekli olan donanım değişiklikleri

Sistemi kullanacak kullanıcı sayısına bağımlı olarak yukarıda belirtilen bellek ve disk büyüklüklerini arttırmak gerekmektedir. Sisteme işletim sistemi dışında eklenecek her yazılım sistemde bir disk alanı kaplayacak ve çalışması için de başlangıç olarak belirtilen 12 MB. 'den daha fazla belleğe gereksinim duyacaktır. Bellek ve disk gereksinimleri kullanılacak olan yazılıma göre değişmektedir. Bir sistem planlanlanırken kullanılacak yazılımların gereksinim duyduğu disk ve bellek büyüklüklerini öğrenmek düzgün bir sistem kurabilmek için gereklidir. Eklenecek yazılımları kaç kişinin kullanacağı da göz önünde bulundurulmalıdır. Kullanılacak yazılımlar genellikle her kullanıcı için gerekli olan ek bellek gereksinimin belirtirler. Bunun belirtilmediği durumlarda ise kullanıcı başına en az 1 MB belleği, ana hizmet ünitesine eklemek gereklidir.

     iii.   Değişik donanımlar ile yapılacak yüklemede, bilinmmesi gerekenler

Eğer mevcut bir SCSI CDROM’unuz yoksa bu bazen sorun olabilir. SCO OpenServer 5.0 ATAPI CDROM’lar ile install edilebilmesine rağmen bazı CDROM’larda sorun çıkartmaktadır. ATAPI CDROM kullanmak için Boot disketi takılıp “Boot” yazısı ekranda belirdiği noktada enter’a basıp devam etmek yerine şu satır yazılır:

   Boot 

   : defbootstr ahslink=ATAPI 

Eğer AHS 5.2’nin BTLD disketi kullanılıyorsa, ATAPI CDROM desteği için “ATAPI” yerine “wd” driver’ı link edilir.

Enter’a basıldıktan sonra boot disketinden okuma normal şekliyle devam eder, ve bir süre sonra sizden ATAPI CDROM’u tanıyabilmesi için gereken sürücülerin bulunduğu BTLD disketini ister. Bu disket takılıp enter’a basıldığında ekstra bir sürücü yükler ve bunu o an mevcut olan sürücü ile değiştirmeyi isteyip istemediğiniz sorulur. Bu soru enter ile geçildikten sonra tekrar boot disketi istenir ve kurulum aşağıda anlatılacağı şekilde devam eder.

     iv.   Sistemin yüklenmesi

Yukarıda anlatılan kontroller yapıldıktan ve disketler hazırlandıktan sonra kurulum aşamasına geçilebilir. CD’nizi CDROM’unuz içine koyup, ilk disket ile SCO’nun “Boot” promptunu alıp gerekli bağlantılar (link) gerçekleştirildikten sonra ilk olarak mavi bir ekran gelir. Bu ekranda birkaç uyarı ve enter’a basarak geçilmesi beklenen bir “Continue” yazısı vardır.

Enter’a basılıp ilk ekran geçildikten sonra ikinci ekranda hangi media’dan kurulum yapacağınız sorulur. Burada ara tuşu ile seçenekler görülüp, ok tuşları ile seçim yapılıp enter tuşu ile onaylanır. Seçilecek media SCSI CDROM ve de sistemde takılı olan CDROM’unuza uygun olan host adaptörü, ID ve diğer seçilmesi gerekenler seçilip “Continue” ile devam edilir.

Sistem gerekli yüklemeleri yapabilmek için size CD’nizin driver içinde olup olmadığını sorar, ve bu sorular “Ok”’I seçerek, kısaca enter’a basarak geçilir.

Gelen bir sonraki ekran klavyeniz ile ilgilidir. Burada yapılabilecek en iyi seçim zaten seçilmiş olan “US English”’dir. Klavye tipiniz listelenenlerden biri değilse, mesela Türkçe Q ise, bu seçenek seçilir ve devam edilir (“Accept above choices”).

Takip eden ekranda, kullanıcı lisans numaranızı girmeniz gereklidir. Bu lisans numarası SCO OpenServer 5.0 paketinde mevcuttur ve sadece size aittir.

Lisans numarasını (License Number) ve lisans kodunu (License Code) doğru girmeden bir sonraki ekrana geçmenize izin verilmez.

Lisans bilgilerinize göre, bir sonraki ekranda kurulum şekli görüntülenir. Biz burda “Fresh” (taze) kurulumdan bahsedeceğiz (Daha önce sistemde SCO olsun-olmasın sisteme yapılabilecek olan kurulum şekli).

Bir sonraki ekranda, sistemle ilgili bazı bilgiler girilir. Sistemin ismi, içinde bulunduğu domain ismi, güvenlik derecesi ve makinenin bulunduğu yerin içinde olduğu zaman dilimi. İlk ikisi text olarak girilebilecek bilgidir. Güvenlik derecesi dört seçeneklidir. Düşük, geleneksel, geliştirilmiş ve yüksek güvenlik dereceleri. Sistemin hiçbir dış bağlantısı olmadığı durumlar dışında düşük güvenlik derecesi tavsiye edilmez. Bazı durumlarda için ise, SCO’nun geliştirilmiş ve yüksek güvenlik seçenekleri mevcuttur. Bu güvenlik derecelerinde şifre dosyasının gizlenme şekli diğerlerinden farklıdır ve kullanıcılar bazı zaman aralıklarında şifre değiştirmeye zorlanırlar, ve şifrelerinin içinde rakam, büyük harf…vb bulunması mecburidir. Bu derece yüksek güvenlik gerekmeyen yerlere “traditional” yani geleneksel güvenlik derecesi tavsiye edilir, yeterlidir.

Zaman dilimi seçiminde ise, Türkiye için, 4. Seçenek (Eastern Standard.Summer Time) üstünde ara tuşuna basıldığında gelen üç seçenekli ekrandan ilki üzerinde (Geographical Area) üstünde ara tuşuna basılır, “Other” seçeneği seçilir.İkinci seçenek olan “Time Zone” kısmında ise “Manually select” seçeneği seçilir, enter’a basılır.

Bu noktada yeni bir ekran gelir. Bu ekran da üç seçeneklidir. İlk seçeneğe Türkiye girilir. İkinci seçenekte “East” seçilir. Ve son seçeneğe de rakam ile “2” girilir. Seçilenler iki defa “Accept the above choices” seçilerek kabul edilir ve ilk menüye dönülür. Bu ekranda yapılması gerekenler bitmiştir ve tekrar “Accept the above choices” seçilerek bir sonraki ekrana geçilir.

Gelen bir sonraki ekranda, Hard Disk Setup bölümünde tüm diskin mi UNIX için kullanılacağı, yoksa fdisk programı ile partition ayarlamaları yapılıp yapılmayacağı, ikinci bölüm olan Optional Software kısmında da SCO OpenServer 5.0 ile gelen programlardan hangilerinin kurulup hangilerinin kurulmayacağı seçilir.

Eğer SCO OpenServer 5.0’ı ilk kez kuruyorsanız hiçbirşey değiştirmeden o ekranda olanları “Accept the above choices” ile kabul etmek en kolayı olacaktır.

Fakat eğer daha önceden diskinizde bir partition’ınız varsa ve bunun içindeki bilgileri kaybetmek istemiyorsanız, ilk bölümden “Interactive fdisk/divvy” seçeneğini seçmelisiniz.

Sonraki menüde gelen Network Cards, Network Address, Video and Graphics seçenekleri olduğu şekilde bırakılmalıdır. Dökümanın ilerleyen bölümlerinde bunlarla ilgili açıklamalar mevcuttur. Mouse seçeneğinde, seri porta takılı mouse için Logitech Serial mouse, Compaq ve IBM gibi makinelerde bulunan keyboard mouse’lar için ise low resolution keyboard mouse seçilmelidir. E-mail sistem bölümünde iki seçenek mevcuttur. Bunlardan arzu edilen seçilir.

Bir sonraki menüde, sistemin süper kullanıcı şifresi sorulur. Bu şifre girildikten sonra kurulum başlamaya hazırdır. Eğer “Interactive fdisk/divvy” seçilmemişse kurulum direk başlar. Eğer Interactıve fdisk/divvy seçilmişse, ekrana bazı yazılar gelir.

İlk gelen bölümden sabit disk tanımlamaları için devam seçeneği olan “1” seçilir.

Gelen menüde (IDE Makinada) disk parametrelerinin görüntülenmesi ve değiştirilmesi işlemleri yapılabilir. Görüntülenmesi için “1”, değiştirilmesi için “2”ye basılır. “q” ile çıkıldığında fdisk programının ekranı karşımıza gelir. Fdisk’in seçeneklerinden 1 ile partition tablosunun ekrana görüntülenmesi, 2 ile tüm diskin UNIX yapılması, 3 ile diskin partition tablosunda boş kalan kısmının UNIX yapılması, 4 ile UNIX partition’ının manual olarak yapılması, 5 ile seçilen partitionlardan birinin aktif hale getirilmesi, 6 ile herhangi bir partition’ın silinmesi, 7 ile bir partition yaratılması yapılabilir. Bu programda yapılması gereken şey, ya 2 ile bütün diski UNIX’e ayırmak, ya 3 ile tanımlanmamış bölümü UNIX partition’ı yapmak ya da bir partition yapıp bunu UNIX için kullanmaktır. Bir UNIX partition’ı yapıldığında, buna SCO OpenServer 5.0 kurmak için bu partition’ın aktif olasına dikkat etmek gereklidir.

Gerekli partition ayarlamaları yapıldıktan ve “q” ile fdisk programından çıkıldıktan sonra Bad Track Table’ı düzenleyici bir program çalışır. Bu programda enter’a basılarak mevcut olan değer seçilir. Ardından boot dosya sistemi için ayrılacak olan miktar sorusu, 15000, yani o an bulunan değer seçilerek geçilir. Bu değer boot dosya sistemi için yeterli bir miktardır.

Sonraki soru swap miktarı ile ilgilidir. Bu seçilmiş olarak mevcut hafızanın 1.5 katı bir değerle gelir, ki bu yeterli bir değerdir. Ama yüksek hafıza gerektiren programlar çalıştırılacaksa, bu değer yukseltilebilir.

Sonraki bölümlerde ayrı bir dosya sistemi isteyip istemediğiniz sorulacaktır. Buna eğer yeterli disk yeriniz mevcut ise evet demek iyi bir tercih olacaktır. Bu hem disketteki dağılmayı aza indirerek hızı arttırır, hem de ana dosya sisteminizde bir hasar olduğunda bu yeni dosya sistemindeki verilerinizin kurtarılması mümkün olabilir.

Bu soruya cevap verdikten ve miktarını ayarlayıp dosya sistemi tipini seçtikten sonra kuruluma başlanır. Bu noktadan sonrası bilgisayara bırakılır. Gerekli dosya sistemlerini oluşturup gereken sistem dosyalarını diskinize kopyaladıktan sonra kurulum yüzdesini ekranda gösteren bir sayaç ile kurulum devam eder. Herhangi bir problem olup olmadığı sol üst köşede sürekli hareket halinde olan “*” karakterlerinden anlaşılabilir.

Bir sorun olmadan sistem kurulduğunda size sistemin kurulumunun bittiğini ve sistemi güvenli bir şekilde kapatabileceğinizi bildirir. Makine kapatılıp açıldığında “Boot” prompt’u aldığınızda, sistem sorunsuz bir şekilde çalışmaya hazır demektir.

Temel UNIX Komutları

        i.  Normal ve Özel Dosyalar, Dosya Tipleri, File Komutu

UNIX üzerinde "ls -l" komutu kullanılarak directory listesi alındığında karşımıza çıkan listede ilk bölüm dosyanın tipi ve izinleri hakkındadır (izinlerden ileriki bölümlerde bahsedilecek). Bu liste alındığında çıkan ilk karakter dosyanın tipini gösterir.

"ls -l" komutunun ilk bölümü 10 harflik bir gruptur, ve bunun ilk hanesi dosya tipi, diğer dokuz hanesi ise dosyanın izinleri ile ilgilidir.

Bu ilk karaktere göre dosya tipleri şöyledir:

d ise dosya bir directory'dir

- ise dosya normal bir program , veri dosyasıdır

s ise sistemin kullandığı özel bir dosya tipidir

b ise sisteme bağlı bir aletle bloklanmış bilgi alış-verişi yapmak için kullanılan bir dosyadır

c ise sisteme bağlı bir aletle karakter bazında bilgi alış-verişi yapmak için kullanılan bir dosyadır

p pipe (borular)

Bir dosya hakkında bilgi almak için "file" komutu kullanılır. "file" komutundan sonra dosya ismi argüman olarak verilir enter’a basılırsa o dosyanın tipi ekranda görüntülenir. SCO UNIX birçok dosya formatını tanıyabilir. “file” komutunun yaptığı, eğer dosya normal bir dosya değilse bunu ekrana yazmak, eğer normal bir dosya ise bunu /etc/magic dosyası içindeki satırlarla karşılaştırıp uyan bir dosya tipi varsa bu tipin ne olduğunu ekranda görüntülemektir.

      ii.   Dosyaların Görüntülenmesi

Dosyaların görüntülenmesi iki şekilde anlaşılabilir. Birincisi, dosya listesinin alınması, bulununlan directorydeki dosyaların isimlerinin, boyutlarının ve izinlerinin ne oldugunu görmek; ikincisi de bir text dosyayı ekrana yazdırmak, yani içeriğini görmek.

İlk olarak dosyaların listelenmesinden başlayacağız:

Dosyaları "ls veya l" komutu ile listeleyebiliriz. O an içinde bulunulan directory’nin listesini alfabetik sıralı halde gösterir. Bu listeleme sırasında çeşitli opsyonlar belirtilerek listenin istenen şekilde olması sağlanabilir.

Opsyonlar temelde beş ana gruba bölünmü?lerdir. Bu bölümler ;

Bu opsyonları daha detaylı bir şekilde incelediğimizde ;

[] parantezinin içinde yer alan opsyonlar istenilen sırada ve sayıda kullanılabilirler. Parantez içine alınmaları gerekmez , burada gösterim kolaylığı için bu yola başvurulmuştur.

Örnek olarak ls -Eog komutu directory listesini dosyaların sahiplerinin ve gruplarının isimlerini göstermeden verir.

Örnek olarak ls -Od komutu directory'ler haricindeki dosyaların listesini verir.

Bu opsyonlardan herhangi biri -r opsyonu ile beraber kullanıldığında listeler ters yönde oluşurlar. ( en ufaktan en büyüğe doğru )

    iii.    Dosyaların İzinleri ve Bu İzinleri Değiştirme

Kullanıcıya ait özel bilgilerin başkaları tarafından korunması da sistem tarafından sağlanır. Sistemdeki her dosyanın izinleri vardır. Bu izinler kimlerin o bilgi üzerinde hangi haklara sahip olduklarını belirtir. İzinlerin düzeni ise şu şekildedir:

• Dosyanın sahibi için olan izinler

• Dosyanın dahil olduğu grup için olan izinler

• Dosyanın sahibi ve dahil olduğu grubun dışında kalanlar için izinler

• Her bölüm için olan izinler de kendi içlerinde üçe ayrılırlar. Bu ayrım ise şu şekilde yapılır:

Böylece elimizde dokuz haneli bir izin tablosu ortaya çıkmış olur. Bu dokuz hanenin başına bir hanelik de dosya tipi karakteri ekleyerek her dosyanın ne olduğunu ve izinlerini belirten on hanelik bir tablo elde edilir.Dosya tipi karakteri o dosyanın ne tip bir dosya olduğunu belirtir (İlk bölümde açıklanmıştı).

Bu konunun daha iyi anlaşılabilmesi için örneklerle bu konuyu açıklığa kavuşturmaya çalışalım.

İlk karakter olan - işareti bize bu dosyanın normal bir dosya olduğunu belirtir. Sonraki üç karakter olan rwx bize bu dosyanın sahibinin izinlerini belirtir. Bu dosyanın sahibinin bu dosyayı okuma , dosyanın bilgilerini değiştirme ve bu dosyayı çalıştıma izni vardır. Dosyanın çalıştırma izni ancak bu dosya çalışabilecek bir programsa verilmelidir. Onlardan sonraki üç karakter olan r-x ise bu dosyanın sahibinin bağlı bulunduğu grubun izinlerini belirtir. Örnekte bu gruba dahil olanların bu dosyayı okuma ve çalıştırma izinleri vardır. Dosyanın içeriğini değiştiremezler. En sondaki üçlük grup olan --- ise bu grubun ve dosyanın sahibinin dışında kalanların izinleridir. Görüldüğü gibi bu kullanıcıların bu dosya üzerinde işlem yapma hakları yoktur. Okuyamaz , değiştiremez ve çalıştırmazlar.

Dosyanın sahibinin adı ve sahibinin bağlı olduğu grup adı bu izinlerin sağ tarafında yer alır. Böylece bir dosyaya baktığımızda kime ait olduğunu ve grubunu görebiliriz. Örnek olarak ;

Tek adlı kullanıcının sahibi olduğu bu dosya ( dosya1 ) sahibi ( tek ) için yazma ve okuma izinlerine , tek'in dahil olduğu proje adlı grup için yine okuma ve yazma izinlerine , onların dışında kalan herkes için de sadece okuma iznine sahiptir. Eğer bu dosyanın bir veri dosyası olduğunu kabul edersek tek adlı kullanıcı ile proje adlı gruba dahil olan diğer kullanıcılar bu dosyadaki bilgileri görüp , değiştirebilirler onların dışında kalan kullanıcılar ise sadece bu dosyadaki bilgileri görme hakkına sahiptirler. Bir dosyanın ya da directory’nin sahip olduğu izinler “chmod” komutu ile değiştirilebilir. Bir dosyanın izinleri , kullanıcı o dosyanın sahibi ise veya super kullanıcı ( super user ) ise değiştirilebilir. Bir dosyanın izinlerini değiştirmek için iki yöntem vardır , sonuçları aynı olan bu iki yöntemden kullanıcı kendine daha uygun geleni seçebilir.

e.      Sembolik mod (symbolic mode) Bu yöntemde ilk olarak izni değiştirilecek alanın hangisi olduğunu belirleyen kodlar vardır.

f.      

İkinci olarak izinlerin ekleneceğini , çıkarılacağını ,veya eşitleneceğini belirten kodlar gelir.

g.     

Üçüncü olarak bu izinlerin neler olduğunu belirten kodların geldiği bölüm vardır.

h.       

i.        Kesin mod ( absolute mode ) Bu yöntemde izinler için belirlenmiş olan rakamların kombinasyonu ile izinler ayarlanır.

j.       

Örnekler vererek izinlerin değiştirilmesinin daha iyi anlaşılmasına yardımcı olmaya çalışalım

chmod g+w kitap kitap adlı dosyaya grubu için yazma izni ekler.

chmod u=rwx,go=r liste liste adlı dosyada sahibine yazma, okuma ve çalıştırma izinleri onun dışında kalan grup ve diğer kullanıcılara da sadece okuma izni verir.

chmod a-x deneme tüm kullanıcılar için çalıştırma iznini iptal eder.

Bu yukarda verilen örneklerin kesin modda karşılıkları ise sırasıyla ;

chmod 664 kitap sahibi için okuma ve yazma ,grubu için okuma ve yazma, diğerleri için sadece okuma izni.

chmod 744 liste sahibi için tüm izinler var , grubu ve diğerleri için sadece okuma izni var.

chmod 666 deneme tüm kullanıcıların okuma ve yazma izinleri var.

Kesin modda ekleme ya da çıkarma işlemi yapılamaz. Bu işlemi yapmak için dosyaya ait yeni izinleri yazmak gerekir. Örnek olarak okuma izni olan bir dosyaya tüm kullanıcılar için yazma iznini ekleyecek olalım; sembolik modda bu işlem

chmod a+w deneme şeklinde bir komut deneme adlı dosyaya daha önceki izinlerine ek olarak tüm kullanıcılar için yazma izni ekler oysa aynı işi kesin modda yapmak için chmod 666 deneme ?eklinde bir komut vermemiz gerekmektedir.

    iv.    Dosyaların Sahipleri, Gruplar

Dosya listesi, yukarıda da anlatıldığı şekilde, ls komutu ve -l parametresi kullanılarak alınırsa, dosyanın izinlerinin yanında dosyanın sahibinin login ismi ve onun yanında o dosyanın ait oldugu grubun ismi görüntülenir. Kullanıcı, gene yukarıda da anlatıldığı gibi, eğer dosyanın sahibi ise, o dosyanın izinlerini değiştirebilir. Aynı şekilde dosyanın sahibi, o dosyanın sahibini de değiştirebilir. Dosyanın sahibi dışındaki kullanıcılar o dosyanın sahibini değiştiremezler. Bunu sadece süper kullanıcı yapabilir, ve bu iş için de “chown” komutu kullanılır.

Chown komutu belirtilen dosya/directory 'nin sahibini yine belirtilen isim ile değiştirir.

Şeklinde bir directory listesinde shell adlı dosyanın sahibi root olarak belirlenmiştir. Shell adlı dosyanın sahibini değiştirmek için

"chown tek shell" şeklinde bir komut verdiğimiz zaman daha önce root olan sahip adı tek olarak değişecektir. Bu işlem sonunda alınacak directory listesi ise;

şeklinde olacaktır. Bir dosyanın sahibini değiştirebilmek için kullanıcının ya o dosyanın sahibi ya da super kullanıcı olması gerekmektedir.

Dosyanın ait olduğu grubu değiştirmek için kullanılan komut ise, "chgrp"dır.

Chgrp komutu belirtilen dosya/directory 'nin grubunu yine belirtilen grup ile değiştirir.

Şeklinde bir directory listesinde shell adlı dosyanın grubu system olarak belirlenmiştir. Shell adlı dosyanın grubunu değiştirmek için

"chgrp staff shell" şeklinde bir komut verdiğimiz zaman daha önce system olan grup adı staff olarak değişecektir. Bu işlem sonunda alınacak directory listesi ise ;

şeklinde olacaktır. Bir dosyanın grubunu değiştirebilmek için kullanıcının ya o dosyanın sahibi ya da belirlenen gruba dahil olması ve o grup için yazma izninin bulunması gerekmektedir.

Bir kullanıcı olarak, yaratılan her file için default bir izin yazılır. Bu izin genelde kullanıcıya yazma ve okuma hakkı verme ve de grup elemanları ile diger kullanıcılara sadece okuma izni verilmesi şeklindedir. Eger bu oluşturulan seçilmiş izin değiştirilmek isteniyorsa "umask" komutu kullanılır.

Umask komutu yeni yaratılan dosyaların hangi izinlerle yaratılıcağını belirler. İzinler ayarlanırken umask ile belirlenen kodun complement'i o anda sistemde geçerli olan kodla AND işlemi yapılır ve sonuç yaratılacak dosyanın izinlerini oluşturur.

"umask" o anda geçerli olan kodu basar.

"umask 022" yeni dosya yaratma iznini 022 olarak saptar, böylece normalde 777 izni ile yaratılacak bir dosya 755 izniyle 666 olarak yaratılacak bir dosya da 644 izniyle yaratılır.

     v.    Dosyaları kopyalama, silme, ismini değiştirme, text dosyaları görüntüleme

Dosya Görüntüleme, "cat" komutu:

Cat komutu belirtilen bir dosyayı okur ve ekrana yazar. Okunan dosyaların ASCII şaklinde olması gerekmektedir. ASCII olmayan dosyalar cat komutu ile okunmaya kalkıldığında ekrana anlamsız karakterler gelecektir. İstendiğinde okunan dosya ekran yerine başka herhangi bir dosyaya da gönderilebilir. Bu da komutun sonuna eklenecek > işareti ile sağlanır.

cat deneme şeklinde bir komut deneme adlı dosyayı okuyarak içeriğini ekrana yazar.

cat deneme > deneme2 şeklinde bir komut ise deneme adlı -dosyayı okur ve deneme2 adlı dosyaya yazar. Eğer sistemde o sırada deneme2 adlı bir dosya yoksa komut tarafından önce bu dosya açılır. Eğer bu dosya zaten sistemde varsa o zaman üzerine yazılır. Bu şekilde bir komut dosyanın eski içeriğinin kaybolmasına yol açar.

cat deneme deneme2 şeklinde bir komut ise önce deneme ardından da deneme2 adlı dosyaların ekrana yazılmasına yol açar.

Cat komutu ile birlikte kullanılabilinecek parametreler ise ;

Dosya görüntüleme, "pg" komutu:

Pg komutu kendinden sonra belirtilen dosyayı okuyup ekrana sayfa sayfa getirir. Pg komutu her sayfanın sonunda durup kullanıcıdan bir komut bekler ve girilen bu komuta göre davranır. Bu komut yerine ENTER tuşuna basmak bir sonraki sayfanın ekrana gelmesini sağlar, bundan başka verilebilinecek komutlar şunlardır ;

UNIX Editörleri

       i.   Pico

      ii.   Seçenekler

       iii. Pico yeni baslayan kullanicilar icin oldukca ideal bir editordur. Vi yada emacs taki gibi ESC modlari olmadigi icin kullanimi yeni baslayan bir kullanici icin hayli kolaydir,ancak malesef onlar kadar yetenekli degildir. Editor'e girdiginizde temel komutlar ekranin altinda gorunur.

Bazi tuslarin fonksiyonlari asagidaki gibidir :( ^ = Ctrl )

       iv. Joe          

       v.  Pico ve emacs gibi Joe de bir ascii text editoru, ancak piconun hantalligi ve yetersizligi ile emacsin fazla karisikligi bu editorde giderilmis. Genel olarak bu tur bir editorde aranan butun ozellikler fazlasiyla icerilmis.

Joe genellikle dogrudan sistem gorevlileri tarafindan sistemde bulundurulmamaktadir. Kaynak kodunu bulup kendiniz compile etmeniz gerekmekte. Program kaynagi oldukca esnek oldugundan compile isleminde bir sorun ile karsilasilmasi olasiligi oldukca dusuk. Joe editorun en son surumu 2.8 dir ve FTP araciligiyla kolaylikla alinabilir.

Joe editorde kullanilan belli basli harf kombinasyonlari ve gorevleri soyle:

Yazi boyunca ^ ile gosterilen isaret, CTRL tusunu ifade etmektedir. Yani ^A ile anlatilmak istenen CTRL ile A tuslarinin ayni anda basilmasidir.

Asagida anlatilan butun komutlar ^KH ile ekrana gelen yardim menusunden alinmistir. Bir sonraki yardim ekranina gecmek icin ESC . ve bir onceki yardim ekranina donmek icin ESC , tuslarina basin. Yardim menusunden cikmak icin tekrar ^KH kombinasyonunu kullanin.

Arama islemine baslandiginda once aranacak dizin sorulur, sonra birkac secenek cikar karsimiza :

            vi.            VI

Vi editorunun icinde UNIX komutu kullanildiktan sonra tekrar editore donmek icin CTR-d veya :exit gecerlidir.

UNIX MAIL Kullanımı

    i.            Mail

    ii.           mail (secenekler) kullanici_adresi 

    iii.             

    iv.          Secenekler: 

    v.           -e:Mesajin ekranda goruntulenmemesini saglar. 

    vi.          -p:Ekranin en alt satirinda ? isareti goruntulenmez.msg ler arka arkaya akip gider. 

    vii.         -q:Kesme isleminin yapilabilmesine olanak saglar. 

    viii.        -r:Mesajin ilk giren ilk cikar ilkesine gore goruntulenmesini saglar. 

    ix.          -f dosya:Mesajlarin belirtilen dosya icine kayit edilmesini saglar. 

Unix altında mail şu şekilde atılır...

   mail kullanici@adres 

mail yazimi bittikten sonra . (nokta) isareti konur ve return e basilir.

Birden fazla kisiye ayni mail'i ise

   mail kullanici kullanici kullanici .. 

şeklinde gönderebilirsiniz... Unix altında mailleri okumak için şu komutlar kullanılır...

    i.            Pine

Pine curses tabanli bir mail programidir. Kullaniminin kolay olmasinin yaninda, oldukca gelismis ozellikleri olan bir programdir. Aliaslar ve folder'lar olusturmaniza olanak verir. Mail islemlerinin yaninda News servisleri araciligi ile news gruplarina ulasmanizida saglar.

Secenekleri "pine -h" yazarak gorebilirsiniz. Ancak bu fazla kullanilmayan bir ozelliktir, zira yapilan islemlerin cogu pine session'unun icinden yapilabilir. Pine yazdiktan sonra ekrana

 PINE 3.91   MAIN MENU                        Folder: INBOX  0 

Messages   

     ?     HELP               -  Get help using Pine

     C     COMPOSE MESSAGE    -  Compose and send/post a message

     I     FOLDER INDEX       -  View messages in current folder

     L     FOLDER LIST        -  Select a folder OR news group to view

     A     ADDRESS BOOK       -  Update address book

     S     SETUP              -  Configure or update Pine

     Q     QUIT               -  Exit the Pine program

   Copyright 1989-1994.  PINE is a trademark of the University of Washington.

                    [Folder "INBOX" opened with 0 messages]

? Help                     P PrevCmd                  R Reages]

? Help                     P PrevCmd                  R RelNotes

O OTHER CMDS L [ListFldrs] N NextCmd                  K KBLock

gibi bir menu gelir. Cesitli secenekler arasinda ok tuslari ile gezinebilirsiniz. Enter'e bastiginizda o secenegi secmis olursunuz.

  ?     HELP               -  Get help using Pine

Pine ile ilgili genis bir bilgi verir. Tecrubeli bir kullanici olsaniliz bile bu kismi okumanizda fayda vardir.

  C     COMPOSE MESSAGE    -  Compose and send/post a message

Mail mesaji yollamanizi saglar. Enter e bastiktan sonra'da asagidaki gibi bir ekran ile karsilasmaniz gerekir.

To      : 

Cc      : 

Attchmnt: 

Subject : 

----- Message Text -----

To : kismina yollamak istediginiz kisinin (yada kisilerin) adresini ; 

Cc : kismina bir kopyasini baska birisine yollamak istiyorsaniz onun adresini (sart degil) 

Attchmnt : kismina eklemek istediginiz dosyanin ismini (sart degil) 

Subject : kisminada konuyu yazabilirsiniz. (sart degil) 

----- Message Text ----- 

yazan kismin altinda mail mesajinizi yazabilirsiniz. 

Ornek : 

To      : seksi@iibf.iktisat.baum.edu.tr

Cc      : 

Attchmnt: 

Subject : deneme..

----- Message Text -----

Merhaba, 

Bugun ne guzel birgun degilmi ? :)

murat.

-- o --

Serkan Ekşi / Anadolu Unv. İİBF-İktisat

Tum bu islemlerin bitmesinden sonra ^X ile mail'inizi yollayabilirsiniz. (mail'i yazma sirasinda kullanabileceginiz komutlar asagida belirtilecektir). Normal olarak, eger siz aksini belirtmediyseniz, pine pico editor'unu kullanir.

  I     FOLDER INDEX       -  View messages in current folder

Bu kisim size gelen maillerin listelendigi kisimdir.

   L     FOLDER LIST        -  Select a folder OR news group to view

Eger baska bir folder acmak istiyorsaniz bu kisma girip, oklar ile istediginiz folder'i secebilirsiniz.

    A     ADDRESS BOOK       -  Update address book

Adress book kismi, Alias'alrinizi tanimladiginiz kisimdir. Cok sik yazistiginiz kisileri buraya kaydedip, onlara kisa bir isim verirseniz, her mail yolladiginizda uzun uzun godereceginiz kisi(ler)in adresini yazmaniza gerek kalmadan mail yollayabilirsiniz.

  S     SETUP              -  Configure or update Pine

Pine ile ilgilie pekcok secenegin degistirildigi kisim burasidir. Icine girdiginizde goreceginiz gibi pekcok degisik secenek vardir. Bunlari kimi yerde ENTER'e basrak kimi yerdede yazili degeri kendiniz degistirerek degistirebilirsiniz. Ayrica herhangi bir yerde iken ?'e basarak yardim alabilirsiniz.

  Q     QUIT               -  Exit the Pine program

Buradan da pine'i terkedebilirsiniz.

       ii.  Elm

Komut satirinda elm yazdiginiz zaman ekrana Ana menu gelecektir:

Ana Menu 

-----------------------------------------------------------------------

   Mailbox is '/usr/spool/mail/kursad' with 3 messages [ELM 2.4 PL21]

  N  1   Jan 23 Ahmet    (17)   Internet

  N  2   Jan 23 root   (15)   elm hakkinda

  N  3   Jan 23 mehmet   (15)   deneme

  You can use any of the following commands by pressing the first character;

 d)elete or u)ndelete mail,  m)ail a message,  r)eply or f)orward mail,  q)uit

   To read a message, press .  j = move down, k = move up, ? = help

Command:

----------------------------------------------------------------------- 

Bu ekrani inceledigimizde:
1. satirda kac tane mekubumuz oldugu( bu ornekte 3)
2. Devam eden satir(lar)da mektuplarin ozellikleri, yeni ya da eski olmasi, tarihi, Kimden Geldigi, Kac harf, ve konusu
3. Command: komut satiri istenen islem yeni mektup yazma ya da cevap verme islemi.
Parlak bir satir, ya da ok isareti aktif, secilmis bir mektubu belirler. Ok tuslari yardimiyla istenen mektup secilebilir.

Herhangi Bir mektubu okumak icin:
1. Istenen mektup , Ok tuslarinin yardimiyla secilmeli.
2. ENTER tusuna basilmalidir.
Bu islemler sonucunda suna benzer bir sekil gelecektir:

-----------------------------------------------------------------------

Message 2/3  From root                  Jan 23, 95 06:24:29 pm +0300

Subject: elm hakkinda

To: kursad

Date: Mon, 23 Jan 1995 18:24:29 +0300 (EET)

elmi nasil kullanabilirim acaba?

Command ('i' to return to index):

-----------------------------------------------------------------------

Bu ekrani satir satir incelersek:
1. 2/3 , 3 mesajdan 2. si, root tarfindan goderilmis gonderilme tarihi Ocak 23.
2. Subject , konusu elm hakkinda..
3. To, kursad'a gelmis. Bu kendi kullanici adiniz olacaktir.
4. Date, ve tarihi, ve saati.
5. izleyen satirlarda mektubun icerigi bulunmakta.
6. En alt satirda yine komut satir var. 'i' harfine basmak bizi bir oceki ekrana goturecektir.

 

------------------------------------------------------------------------------

Command: Reply to message                              Copy message? (y/n) n

------------------------------------------------------------------------------

Bu soruya, orjinal mesaji kopyalayim mi soruna evet(yes) derseniz orjinal mesaj da cevap olarak gondereceginiz mesajin icine alinir. Eger y harfine basarsak, su ekran gelir:

-------------------------------------------------------------------

Command: Reply to message      

To: root

Subject of message: Re: elm hakkinda

---------------------------------------------------------------------------

Konuyu isterseniz degistirebilirsiniz. Degistirmek istemiyorsaniz, ENTER'a basiniz. Ekranin en altina su mesaj eklenir:

---------------------------------------------------------------------------

Copies to:

---------------------------------------------------------------------------

Kopyalarin kime gitmesini istiyorsaniz onlarin email adreslerini yazmaniz gerekir. Birsey yazmadan gecmek isterseniz ENTER'a basiniz. ENTER'a basip gecerseniz, ekran gorunumu soyle olur:

---------------------------------------------------------------------------

>

> Bu satırı yazdıktan sonra ENTER tuşuna boş basarsanız ~ karakterleri çıkar

>

~

~

~

~

"/tmp/snd.22847" 4 lines, 42 characters

---------------------------------------------------------------------------

                                o           
bu vi editoru ortamidir. Bu ortamda yazi yazmak icin sunlar yapilmalidir:
1. vi editorunun iki durumu(mode) vardir: Yazma durumu, Komut Durumu. Yazma durumuna (i) harfi ile gecebilirsiniz. Komut moduna ise ESC ile.
2. yazma durumunda komutla, komut modunda normal yazi harfleri calismaz.
 

ENTER'a basildigi anda ekranin en altina soyle bir mesaj gelir:

-----------------------------------------------------------------------------

Please choose one of the following options by parenthesized letter: s

             e)dit message, edit h)eaders, s)end it, or f)orget it.

-----------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------

Send the message to:

----------------------------------------------------------------------------